Por David BM
En un contexto en el que el racismo se multiplica a golpe de clic y los medios de comunicación no siempre están del lado de la justicia social, la asociación feminista gitana AMUGE (Asociación de Mujeres Gitanas de Euskadi) ha dado un paso histórico: la creación del Observatorio de Antigitanismo en Medios, una herramienta de análisis, denuncia y transformación del relato mediático sobre el Pueblo Gitano. Y sí, hacía falta.
Con el respaldo de la Dirección de Derechos Humanos del Gobierno Vasco, esta iniciativa no solo aspira a señalar lo que se hace mal, sino también a educar, sensibilizar y reconocer las buenas prácticas periodísticas. Porque cuando un titular criminaliza, un estereotipo perpetúa y un silencio excluye, hay que actuar. Y AMUGE lo está haciendo.
Una cuenta de Instagram como trinchera
La cara más visible del Observatorio es una cuenta en Instagram: @antigitanismoenmedios, que se convertirá en una suerte de lupa crítica, combativa y pedagógica para señalar las coberturas más estigmatizantes, desmentir mitos y promover una representación más justa. Porque en tiempos de viralidad, la estigmatización también se viraliza.
Un estudio sin precedentes
Además, el proyecto incluye un estudio pionero sobre la representación del Pueblo Gitano en la prensa vasca, que verá la luz en julio. Esta investigación, que combina un análisis cuantitativo de los estereotipos predominantes y uno cualitativo de casos concretos, está dirigida por dos expertas: Anaitze Agirre, profesora de Periodismo de la UPV/EHU, y June Fernández, periodista autónoma especializada en género y diversidad. Ambas cuentan con una larga trayectoria en comunicación inclusiva y análisis crítico de medios.
Referentes, aliados y herramientas
AMUGE no está sola. El Observatorio Mugak de SOS Racismo, el proyecto @periodismomachista del grupo Bitartez de la UPV/EHU y las Recomendaciones elaboradas por Kamira para el Instituto de las Mujeres han sido pilares en la construcción del proyecto.
Y esto solo es el principio. Se prevén formaciones en universidades, reuniones de incidencia con medios de comunicación y hasta la creación de un premio para reportajes que destaquen por su enfoque inclusivo. Porque el cambio, si no se premia, cuesta más.
9 tipos de antigitanismo mediático
El Observatorio no solo señala, también sistematiza. Así, se han identificado nueve formas habituales de antigitanismo en prensa:
- Asociación con conductas delictivas.
- Estereotipos de género: gitanas sumisas o ladronas, gitanos machistas.
- Síndrome de la eterna pionera: “la primera gitana que…”
- Negación o banalización del antigitanismo.
- Lenguaje estigmatizante.
- Vulneración de los derechos de la infancia gitana.
- Imágenes que estereotipan.
- Exotización o parodia cultural.
- Permisividad con los discursos de odio en comentarios.
Del daño simbólico a la pedagogía transformadora
Desde AMUGE denuncian que “no se nos piensa como lectoras, ni como fuentes expertas”. Se nos representa para ser otras, “la otredad”, la diferencia que se puede reducir a un cliché. Especialmente las mujeres gitanas, atrapadas entre la invisibilidad y el sensacionalismo.
Pero este Observatorio no solo denuncia: propone, construye, acompaña y educa. Busca ser una herramienta para la autorregulación de los medios, y también una llamada a la implicación ciudadana: cualquiera puede enviar casos a través de Instagram o escribiendo a amuge.comunicacion@gmail.com
Como dice su nota: “Las asociaciones gitanas también generamos noticias, análisis y reflexiones críticas. No solo somos sujetos de noticia, somos creadoras de relato.” Y vaya si lo están demostrando.
AMUGE elkarteak urrats berri bat eman du gure intzidentzia politiko, sozial eta mediatikoan sakontzeko: “Hedabideetako Antigitanismoaren behatoki baterantz» proiektua garatzen gabiltza Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen Zuzendaritzaren babesarekin.
Proiektu honen lehen ardatza Instagramen kontu bat sortzea izan da,
@antigitanismoenmedios, albiste estigmatizatzaileen edo problematikoen aurrean pedagogía egiteko. Modu zabalago batean, hurrengo helburuekin betetzeko asmoa daukagu:
– Kazetaritza-estaldura antigitanoak salatzea eta tratamendu arduratsu eta errespetuzkoa egiteko gakoak identifikatzea
– Komunikabideen, unibertsitate-komunitatearen eta herritarren prestakuntza, kontzientziazioa eta konpromisoa sustatzea.
– Antigitanismoa salatzeko kazetaritzako jardunbide egokiak ikustaraztea.
Horretarako, Instagrameko kontuaz gain, proiektuaren lehen edizioan Ijito Herriak euskal prentsan duen errepresentazioa aztertzen ari gara. Ikerketa honek bi atal ditu: hedabideetan agertzen garen rol eta estereotipoen azterketa kuantitatiboa eta analisi kualitatibo konparatua, kasu zehatzen inguruko jardunbide onak eta txarrak aztertzeko. Uztailean egongo da txostena prest.
Horretarako, bi ikertzaileren laguntza dugu: Anaitze Agirre, Euskal Herriko Unibertsitateko (EHU) Kazetaritzako irakaslea, SOS Arrazakeria Gipuzkoako Mugak Hedabideen Behatokiko langile gisa izandako esperientzia ekarri diguna, eta June Fernández, generoan eta aniztasunean espezializatutako kazetari autonomoa, AMUGEko kolaboratzailea, komunikazio inklusiboko aholkulari eta prestatzaile gisa esperientzia handia duena.
Mugak behatokiaz gain, Bitartez Euskal Herriko Unibertsitateko Ikerketa Taldearen @periodismomachista proiektua izan dugu erreferente. Halaber, kontuan hartu ditugu Kamira emakume ijitoen elkarteak Espainiako Gobernuko Emakumeen Instituturako komunikabideetan ijito-komunitatea tratatzeko egindako gomendioak.
Asmoa da lehen fase honen ondoren beste ekintza batzuk egitea, hala nola euskal komunikabideen zuzendariekin eragin-bilerak, EHUko Kazetaritza eta Ikus-entzunezko Komunikazioko ikasleekin prestakuntza edo sari bat ematea antigitanismoaren aurkako erreportajeak aintzatesteko.
9 antigitanismo mota
Historikoki, ijitoak gutxiestera, estereotipatzera edo kriminalizatzera jo dute hedabide hegemonikoek. Ez zaigu irakurle edo ikusle gisa baloratzen, are gutxiago iturri aditu gisa: karikaturizatu, difamatu edo exotizatu daitekeen alteritatea gara.
Emakume ijitoen kasuan, hedabideek maiz ematen duen irudia andre otzan, lapur edo analfabetoarena da. Gutako baten bat Akademian edo politikan nabarmentzen denean, titularra da hori egiten duen «lehen emakume ijitoa» dela; asmo oneko formula, baina gure genealogía ezabatzea eta gure posizio soziala naturalizatzea dakarrena, antigitanismoa gure bizitzetako galga nagusia dela azaldu gabe.
Fake news eta biralitate garaietan, albiste antigitanoen inpaktua biderkatu egiten da, covid-19 pandemian argi ikusi genuen bezala. Ildo horretatik, gure herria delinkuentziarekin edo gatazkarekin lotzen duten albisteen biralizazioarekin batera, gorrotoaren diskurtsoz blaitutako irakurleen iruzkinak onartzen dituzte zenbait hedabidek, eta horiek birbiktimizatu egiten gaituzte, aurreiritzi eta estereotipo arrazistak naturalizatzeaz gain.
Gauzak horrela, antigitanismo mediatikoaren hurrengo tipologia zehaztu dugu:
1. mota- Ijito Herriari jokabide marjinalak eta kriminalak egoztea
2. mota- Generoaren aurkako estereotipoak sustatzea: ijito otzanak/seduktoreak eta ijito matxistak/kriminalak
3. mota- Ijitoen “betiko aitzindariaren sindromean” erortzea
4. mota- Antigitanismoa hutsaltzea edo ukatzea
5. mota- Hizkera estigmatizatzailea erabiltzea
6. mota- Haur ijitoen eskubideak urratzea
7. mota- Ijito Herria estereotipatzen edo estigmatizatzen duten irudiak erabiltzea
8. mota- Ijitoen kultura exotizatzea, karikaturizatzea, parodiatzea eta/edo onartzea
9. mota- Berrien iruzkinetan gorrotoaren diskurtsoak baimentzea
Ijitoen elkarteok ez ditugu praktika txarrak bakarrik salatzen: hedabideekin ere kolaboratzen dugu, hausnarketa kritiko eta imaginario positiboak eskaintzen dituzten albisteak eta iritzi-artikuluak sortzen ditugu. Horregatik, proiektu honen bokazioa prestakuntzarako eta autoerregulaziorako laguntza-tresna bat izatea da, baita herritarren inplikazioa bultzatzea ere. Horretarako, albiste interesgarriak bidaltzera gonbidatzen dugu, Instagram bidez edo amuge.comunicacion (a) gmail.com helbide elektronikora.
Leave A Comment